Βασιλικός: Περιγραφή και καλλιέργεια του συναρπαστικού βοτάνου

by moschos in Recipes. Posted 17 May 2020

Ο βασιλικός (βασιλικός της Ταϊλάνδης ή γλυκός βασιλικός) είναι ετήσιο, αρωματικό, ποώδες φυτό, η κοινή ονομασία για το μαγειρικό βότανο Ώκιμον το βασιλικόν (Ocimum basilicum) της οικογένειας των Χειλανθών ή Λαμιίδων(Lamiaceae) (δυόσμων) και της τάξης των σωληνανθών.

Σε ορισμένες Αγγλόφωνες χώρες, είναι γνωστός και ως «Βότανο του Αγίου Ιωσήφ».
Θεωρείται και αποκαλείται ευλογημένο φυτό για όλους τους χριστιανούς, το οποίο έχει πολλές και διάφορες χρήσεις. Παίρνει το όνομα του από την ελληνική λέξη «βασιλεύς», που σημαίνει «βασιλιάς» και εδώ εννοείται ο Ιησούς Χριστός.

Σύμφωνα με την Ιερά Παράδοση, είχε φυτρώσει στο μέρος που ήταν θαμμένος ο Τίμιος Σταυρός και από το έντονο άρωμα του τον ανακάλυψε η Αγία Ελένη. Γι’ αυτό ονομάζεται και σταυρολούλουδο και είναι γνωστός από την αρχαιότητα.

Ο βασιλικός πιθανώς να κατάγεται από την Ινδία, ίσως και το Ιράν και να έχει καλλιεργηθεί εκεί, για περισσότερα από 5.000 χρόνια. Ήταν διεξοδικά εξοικειωμένος στους Έλληνες συγγραφείς Θεόφραστο και Διοσκουρίδη.

Πρόκειται για ένα μισό-σκληραγωγημένο ετήσιο φυτό πιο γνωστό ως μαγειρικό βότανο, χαρακτηρισμένο κυρίως στην Ιταλική κουζίνα το οποίο επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στις κουζίνες της Νοτιοανατολικής Ασίας της Ινδονησίας, Ταϊλάνδης, Μαλαισίας, Βιετνάμ, Καμπότζης, Λάος και της Ταϊβάν. Αναλόγως με το είδος και την ποικιλία, τα φύλλα μπορούν να γευτούν κάπως όπως το γλυκάνισο, με έντονη, πικάντικη συχνά γλυκιά μυρωδιά.

Υπάρχουν πολλές ποικιλίες των Ocimum basilicum καθώς και διάφορα συναφή είδη ή είδη υβρίδια, τα οποία επίσης ονομάζονται βασιλικός

Ο τύπος ο οποίος χρησιμοποιείται στα Ιταλικά φαγητά, συνήθως, ονομάζεται γλυκός βασιλικός, σε αντίθεση με τον βασιλικό της Ταϊλάνδης (O. basilicum ποικ. thyrsiflora), τον βασιλικό λεμόνι (lemon basil – O. X citriodorum) και τον ιερό βασιλικό (holy basil – Ocimum tenuiflorum), οι οποίοι χρησιμοποιούνται στην Ασία. Ενώ οι πιο διαδεδομένες ποικιλίες του βασιλικού αντιμετωπίζονται ως μονοετή (annual), κάποιοι, σε ζεστά τροπικά κλίματα, είναι πολυετή (perennial), συμπεριλαμβανομένου του «ιερού βασιλικού» («holy basil») και μια ποικιλία γνωστή ως «Αφρικανικός μπλε βασιλικός» («African Blue»).

Οι ποικίλοι βασιλικοί, έχουν τόσο ξεχωριστές ευωδιές, επειδή το βότανο έχει μια σειρά από διαφορετικά αιθέρια έλαια, τα οποία έρχονται από κοινού σε διαφορετικές αναλογίες για τις διάφορες ράτσες

Η ισχυρή σαν γαρίφαλο μυρωδιά του γλυκού βασιλικού, εξάγεται από την ευγενόλη, το ίδιο χημικό συστατικό όπως και το πραγματικό γαρίφαλο.

Η ευωδία κίτρου του βασιλικού λεμόνι και βασιλικού μοσχολέμονο, αντανακλούν το υψηλότερο ποσοστό τους στη κιτράλη, το οποίο προκαλεί αυτό το φαινόμενο σε αρκετά φυτά, συμπεριλαμβανομένου του μελισσόχορτου και του λιμονένιου, το οποίο δίνει στην πραγματική φλούδα του λεμονιού, το άρωμά του.

Ο Αφρικανικός μπλε βασιλικός (African blue basil), έχει μια ισχυρή μυρωδιά καμφοράς, διότι περιέχει καμφορά και καμφένιο σε υψηλότερες αναλογίες.

Ο βασιλικός γλυκόριζα περιέχει ανηθόλη, την ίδια χημική ουσία που κάνει το γλυκάνισο να μυρίζει όπως η γλυκόριζα και στην πραγματικότητα μερικές φορές ονομάζεται «βασιλικός γλυκάνισος».

Τα είδη του βασιλικού

Είναι πολυμορφικό φυτό με πάρα πολλές ποικιλίες που ξεχωρίζουν από το μέγεθος, το χρώμα και την υφή των φύλλων, από το χρώμα της ταξιανθίας και τη χημική σύσταση των αιθέριων ελαίων. Τα είδη που συναντάμε στη χώρα μας περισσότερο είναι:

Ο γλυκός – πλατύφυλλος βασιλικός. Έχει την μεγαλύτερη περιεκτικότητα αιθέριου ελαίου, την περισσότερη εμπορική διαθεσιμότητα και οικονομική σημασία και καλλιεργείται παντού. Οφείλει το όνομα του στο μέγεθος των φύλλων του και στο γλυκό του άρωμα, ενώ τα άνθη του είναι μικρά και συνήθως λευκά.
Ο Ελληνικός – λεπτόφυλλος βασιλικός, με τα πολύ μικρά φύλλα που βλέπουμε συνήθως σε γλάστρες και χαϊδεύουμε τα φύλλα για το υπέροχο άρωμα του.
Ο Μαυρομίτικος – Αγιορείτικος βασιλικός, που έχει φύλλα και άνθη ή μόνο άνθη με σκούρο ιώδες χρώμα.
Ο σγουρός βασιλικός, με μεγάλα και σγουρά φύλλα.
Από πλευράς αρώματος υπάρχουν διάφοροι βασιλικοί γνωστοί ως Lemon, Cinnamon, Spicy, Camphor, Anise και Licorice basil.

Κλίμα, Έδαφος & Καλλιέργεια

Εφόσον ο βασιλικός κατάγεται από τροπικές και υποτροπικές χώρες, απαιτεί υψηλές θερμοκρασίες ανάπτυξης. Αντέχει σε πολύ υψηλές και ξηρές θερμοκρασίες, αν η ρίζα του είναι υγιής και με επαρκή εδαφική υγρασία, ενώ αντίθετα είναι ευαίσθητος στο κρύο και «σοκάρεται» σε χαμηλές θερμοκρασίες. Χρειάζεται μέσης σύστασης έδαφος, καλά στραγγιζόμενο και έχει ανάγκη από άζωτο, φώσφορο, κάλιο. Είναι πολύ απαιτητικός σε νερό, πράγμα που σημαίνει συνεχείς αρδεύσεις με το νερό όμως να φτάνει στο έδαφος χωρίς να βρέχονται τα φύλλα.

Ο βασιλικός μπορεί να καλλιεργηθεί και στον κήπο ή την γλάστρα επιλέγοντας τοποθεσία που βλέπει ο ήλιος, μακριά από δυνατά κρύα ρεύματα. Μπορεί ωστόσο, να αναπτυχθεί ακόμη και σε ένα υπόγειο, κάτω από λάμπες φθορισμού! Αν τα φύλλα του μαραθούν από έλλειψη νερού, μπορεί να συνέλθει και πάλι αν ποτιστεί καλά και τοποθετηθεί σε ηλιόλουστο σημείο.

Ο βασιλικός πολλαπλασιάζεται κυρίως με σπόρο που παράγεται σε αφθονία, ενώ μπορεί να γίνει και με θερινά μοσχεύματα και να βγούνε ρίζες περίπου σε δύο εβδομάδες. Η εποχή εγκατάστασης του βασιλικού γίνεται προς το τέλος της άνοιξης για να μην υπάρχει η πιθανότητα παγετού.

Ασθένειες & Εχθροί

Η κυριότερη ασθένεια της καλλιέργειας του βασιλικού είναι η αδρομύκωση ή αλλιώς φουζαρίωση, μια μυκητιακή νόσος του χώματος που πρώτα σταματά την ανάπτυξη, μετά μαραίνει μέρος ή όλο το φυτό και τελικά το ξηραίνει και το σκοτώνει. Στο έδαφος που εμφανίστηκε αυτή η ασθένεια, δεν πρέπει να ξανά φυτευτεί βασιλικός τα απόμενα δέκα χρόνια!!!

Μια κοινή νόσος φυλλώματος του βασιλικού, είναι η γκρι μούχλα η οποία προκαλείται από τον Botrytis cinerea και μπορεί επίσης να προκαλέσει λοιμώξεις μετά τη συγκομιδή και είναι ικανή να σκοτώσει το φυτό. Η ασθένεια black spot, μπορεί επίσης να φανεί στο φύλλωμα του βασιλικού και προκαλείται από τον μύκητα του γένους Colletotrichum.

Ο πλατύφυλλος βασιλικός είναι πιο ανθεκτικός σε ασθένειες φυλλώματος, ενώ ο λεπτόφυλλος είναι πιο επιρρεπής γιατί το πυκνό του φύλλωμα δεν επιτρέπει καλό αερισμό.

Ένα ακόμη πρόβλημα για τους παραγωγούς αλλά και τους οικιακούς καλλιεργητές, είναι ο περονόσπορος (downy mildew) του βασιλικού, ο οποίος προκαλείται από τον Peronospora belbahrii. Εμφανίστηκε πρώτη φορά τ0 2004 στην Ιταλία και αυξάνεται. Έντομα που προξενούν ζημιές στις καλλιέργειες εκτός από τις αφίδες, είναι και το πράσινο σκουλήκι του βαμβακιού.

Συγκομιδή

Ο τρόπος συγκομιδής του βασιλικού έχει να κάνει με τον σκοπό για τον οποίο καλλιεργείται. Όταν καλλιεργείται για τα αιθέρια έλαια του τότε συλλέγεται σε πλήρη άνθιση. Για ξηρή ή χλωρή δρόγη συλλέγεται πριν την άνθιση. Η χλωρή δρόγη πωλείται σε ματσάκια όπως ο μαϊντανός.